Slitgigt (eða osteoarthritis) er algengasta tegund gigtar og verður til vegna niðurbrots á brjóski í liðum. Brjósk er það efni sem verndar enda beina og dregur úr núningi þegar við hreyfum okkur. Þegar brjóskið eyðist eða þynnist, nuddast beinin saman, sem veldur verkjum, stirðleika og minnkaðri hreyfigetu í liðnum.

Sjúklingar með slitgigt geta gert ýmislegt sjálfir til að bæta líðan og draga úr verkjum. Með reglulegri hreyfingu, heilbrigðu mataræði og því að nýta sér hjálparbúnað, geta þeir haft stjórn á einkennunum og aukið lífsgæði sín. Ráðlagt er að hafa samband við lækni eða sjúkraþjálfara til að fá persónulega ráðleggingar og stuðning.

Slitgigt er algengasta tegund gigtar og getur hver sem er fengið hana, en sumir eru í meiri áhættu en aðrir.

• Eldra fólk – Algengast hjá þeim sem eru yfir 50 ára.
• Fólk með erfðatengda áhættu – Erfðir geta haft áhrif á þróun slitgigtar.
• Þeir sem hafa fengið áverka á liði – Meiðsli, brot eða liðbandaslit auka hættuna.
• Fólk með langvarandi álag á liði – T.d. vegna vinnu, íþrótta eða offitu.
• Konur – Slitgigt er algengari hjá konum en körlum, sérstaklega eftir tíðahvörf.

Slitgigt getur þróast hjá öllum, en áhættuþættirnir auka líkurnar á sjúkdómnum. Þrátt fyrir þessa áhættuþætti er hægt að hægja á þróun slitgigtar með réttri hreyfingu, heilbrigðu mataræði og réttu álagi á líkamann.

Slitgigt þróast yfirleitt hægt og einkennin versna smám saman með tímanum. Algengustu einkenni eru:

• Verkir í liðum – Versna oft við álag og lagast í hvíld.
• Stirðleiki – Sérstaklega eftir hvíld, t.d. á morgnana.
• Minnkuð hreyfigeta – Erfitt að beygja eða rétta út liði.
• Bólga og þroti – Liðir geta orðið aumir og bólgnir.
• Núningshljóð eða smellir – Við hreyfingu liða.

Einkenni geta þróast hægt og versnað með tímanum.

Hvar kemur slitgigt helst fram?

• Hné – Algengasta form slitgigtar, veldur verkjum við gang og stigagöngu.
• Mjaðmir – Getur valdið verkjum í nára, rassvöðvum og neðri baki.
• Hendur og fingur – Getur valdið þykkunum á fingrum (Heberden’s hnútar).
• Hryggur – Einkenni koma oft fram í neðra baki eða hálsi.

• Ef verkir og stirðleiki eru viðvarandi og hafa áhrif á daglegt líf
• Ef liðverkir versna með tímanum og svara ekki hvíld eða verkjalyfjum
• Ef bólga eða roði myndast reglulega í liðnum

Því fyrr sem greining fæst, því betri möguleiki er á að meðhöndla einkennin og hægja á þróun sjúkdómsins.

• Sjúkrasaga – Læknir spyr um einkenni, verkjamynstur og fjölskyldusögu.
• Líkamsskoðun – Athugað er hvort liðir séu aumir, stífir eða með minnkaða hreyfigetu.
• Röntgenmyndataka – Sýnir beinbreytingar, þrengingu á liðbili og beinauka (osteophytes).
• Segulómun (MRI) – Notuð ef þarf nánari skoðun á brjóski og mjúkvefjum.
• Blóðprufur – Til að útiloka aðra gigtarsjúkdóma.
• Liðvökvarannsókn – Ef grunur er um sýkingu eða annan gigtarsjúkdóm.

Greining byggist á samspili einkenna, skoðunar og myndgreiningar.

• Verkjalyf – T.d. parasetamól til að lina væga verki.
• Bólgueyðandi lyf (NSAIDs) – Ibúprófen, naproxen eða sterkari lyf við bólgu og verkjum.
• Sterasprautur – Gefnar í liði við mikla bólgu og verki.
• Liðvökvafyllingar (hyaluronic acid) – Sprautur sem geta dregið úr verkjum í sumum tilfellum.
• Sterkari lyf – Í alvarlegum tilfellum geta læknar ávísað sterkari verkjalyfjum.

Lyfjameðferð er oft hluti af heildarmeðferð með hreyfingu og lífsstílsbreytingum.

• Hreyfing – Regluleg æfing til að styrkja vöðva og viðhalda liðhreyfingu.
• Hægfara álag – Forðast of mikið álag en halda líkamanum í hreyfingu.
• Viðhalda heilbrigðri líkamsþyngd – Draga úr álagi á liði með því að halda þyngd í jafnvægi.
• Notkun hjálparbúnaðar – T.d. stöðugleikaslíkur, göngustafir eða aðrir stuðningsbúnaður.
• Hita- eða kuldameðferðir – Hita- eða ísumbúðir til að draga úr verkjum og bólgu.

Lífsstílsbreytingar og sjálfshjálp geta hjálpað til við að bæta lífsgæði og draga úr einkennum.