Barnagigt (einnig kölluð unglingagigt eða idiopathic juvenile arthritis (JIA)) er langvinnur bólgusjúkdómur sem hefur áhrif á liði hjá börnum og unglingum undir 16 ára aldri. Þetta er sjálfsofnæmissjúkdómur þar sem ónæmiskerfið ræðst á eigin frumur og veldur bólgu í liðum.

Barnagigt getur komið fram hjá börnum á öllum aldri, allt frá ungabörnum upp í unglinga, en almennt er hún greind hjá börnum undir 16 ára aldri. Hún er sjaldgæf, en er samt algengasta gigtarsjúkdómsformið hjá börnum.

Hverjir eru líklegastir til að fá barnagigt?

• Börn á öllum aldri – Getur byrjað hjá börnum allt niður í eins árs aldur.
• Stelpur eru í meiri hættu en strákar – Sérstaklega í sumum gerðum, eins og oligoarticular JIA og polyarticular JIA.
• Erfðir geta skipt máli – Ef foreldrar eða skyldmenni hafa sjálfsofnæmissjúkdóma (eins og gigt, psoriasis eða Crohn’s sjúkdóm), er aukin áhætta.
• Umhverfisþættir gætu haft áhrif – Veirusýkingar, streita eða aðrir þættir í umhverfinu gætu mögulega kveikt á sjúkdómnum hjá þeim sem hafa erfðafræðilega tilhneigingu.

Barnagigt stafar ekki af lífsstíl barnsins eða einhvers konar meiðslum. Hún er sjálfsofnæmissjúkdómur þar sem ónæmiskerfið ræðst ranglega á eigin liði.

Ef barn sýnir einkenni eins og langvarandi liðbólgu, stirðleika eða verki, er mikilvægt að fá skoðun hjá lækni sem fyrst til að tryggja rétta greiningu og meðferð.

• Bólga og verkir í liðum – Algengt í hnjám, úlnliðum og ökklum.
• Stirðleiki – Sérstaklega á morgnana eða eftir hvíld.
• Hiti og þreyta – Sumar gerðir geta valdið almennum einkennum eins og hita, lystarleysi og þreytu.
• Útbrot – Í sumum tilfellum geta börn fengið húðútbrot samfara sjúkdómnum.
• Augu – Getur haft áhrif á augun (uveitis), sem getur leitt til sjónvandamála ef ekki er meðhöndlað.

Það er mikilvægt að leita til læknis ef barn sýnir einkenni sem gætu bent til barnagigtar. Því fyrr sem greining og meðferð hefst, því betri eru horfurnar til að koma í veg fyrir langvarandi skaða á liðum og öðrum líffærum.

Leitaðu til læknis ef barnið þitt:

• Er með bólgna liði – Sérstaklega ef bólgan varir í nokkrar vikur án augljósrar ástæðu.
• Kvartar yfir verkjum í liðum – Sérstaklega á morgnana eða eftir kyrrstöðu.
• Er stíft og stirðleiki lagast ekki fljótt eftir að barnið fer á fætur.
• Er með langvarandi hita – Sem kemur og fer án skýringar og er ekki tengdur sýkingu.
• Þjáist af þreytu og lystarleysi – Ásamt öðrum einkennum eins og útslátt eða slappleika.
• Breytingar á augum – Rauð augu, ljósnæmi eða sjóntruflanir geta bent til gigtartengdrar augnbólgu (uveitis).
• Er með óútskýrð útbrot ásamt liðverkjum og/eða hita.

Ef barnið þitt sýnir einhver af þessum einkennum í langan tíma eða ef þau versna, ættirðu að bóka tíma hjá heimilislækni eða barnalækni. Ef grunur vaknar um barnagigt, verður barnið oft vísað áfram til barnagigtarlæknis (barnarheumatologist) til frekari greiningar og meðferðar.

Snemmgreining og meðferð geta gert gæfumuninn!

Greining á barnagigt felur í sér nokkur skref:

1. Sjúkrasaga og einkenni – Læknir spyr um liðverki, stirðleika, bólgu, hita og fjölskyldusögu sjálfsofnæmissjúkdóma.
2. Líkamsskoðun – Meta bólgna liði, hreyfigetu, húðútbrot og augneinkenni.
3. Blóðprufur – Til að mæla bólgu (ESR, CRP) og kanna sjálfsofnæmissjúkdóma (RF, ANA).
4. Myndgreining – Röntgen, ómskoðun eða segulómun til að sjá breytingar í liðum.
5. Útilokun annarra sjúkdóma – Sýkingar, bein- og vöðvasjúkdóma o.fl.

Greining er staðfest ef einkenni vara í minnst 6 vikur og önnur skýring finnst ekki.

• Bólgueyðandi lyf (NSAID) – Til að draga úr verkjum og bólgu.
• Sjúkraþjálfun – Hjálpar til við að viðhalda hreyfifærni.
• Líftæknilyf eða ónæmisbælandi lyf – Notuð ef sjúkdómurinn er alvarlegur.
• Sterar – Í sumum tilfellum til að meðhöndla bráða versnun.

Sjúklingar geta hjálpað sér með reglulegri hreyfingu (t.d. sund og yoga), hollu mataræði, nægum svefni og streitustjórnun. Hita- og kuldameðferð getur dregið úr verkjum, og mikilvægt er að taka lyf samkvæmt fyrirmælum og fara í reglulegar læknisheimsóknir.

Sum börn vaxa upp úr sjúkdómnum, en hjá öðrum getur hann orðið langvinnur. Með réttri meðferð geta flest börn lifað eðlilegu lífi með lágmarks takmörkunum.

Ef þú hefur áhyggjur af barnagigt eða þekkir barn með einkenni, er mikilvægt að leita til læknis fyrir frekari greiningu og meðferð.