Fjölvöðvagigt (PMR) er bólgusjúkdómur sem veldur verkjum og stirðleika í öxlum, hálsi og mjöðmum, oft hjá einstaklingum yfir 50 ára. Orsökin er óþekkt en tengist sjálfsofnæmi. Meðferð felst aðallega í sterum (prednisón), sem draga hratt úr einkennum. Flestir ná bata á nokkrum árum með réttri meðferð.

Fjölvöðvagigt (PMR) kemur helst fram hjá einstaklingum yfir 50 ára, sérstaklega hjá þeim sem eru yfir 70 ára. Hún er algengari hjá konum en körlum og virðist vera algengari hjá hvítum einstaklingum en öðrum kynþáttum. Orsökin er óþekkt, en talið er að sjálfsofnæmi og erfðir geti haft áhrif.

Helstu einkenni fjölvöðvagigtar (PMR) eru:

• Verkir og stirðleiki í öxlum, hálsi, mjöðmum og lærum, sérstaklega á morgnana.
• Minnkuð hreyfigeta vegna stirðleika.
• Þreyta og almennt slen.
• Hitalotur eða væg hitavella.
• Minnkuð matarlyst og þyngdartap í sumum tilfellum.

Einkenni koma oft skyndilega og versna eftir kyrrstöðu.

Þú ættir að leita til læknis ef þú finnur fyrir:

• Verkjum og stirðleika í öxlum, hálsi eða mjöðmum sem vara í meira en tvær vikur.
• Morgunstirðleika sem varir lengi og skerðir hreyfigetu.
• Þreytu, hitavellu, þyngdartapi eða almennri vanlíðan án skýringar.
• Höfuðverk, sjóntruflunum eða eymslum á höfði, sem geta bent til risafrumuæðabólgu (GCA) og krefjast tafarlausrar meðferðar.

Ef einkennin hafa áhrif á daglegt líf eða versna, er mikilvægt að fá læknisskoðun sem fyrst.

Greining á fjölvöðvagigt fer fram með mati á einkennum og ýmsum læknisrannsóknum.

Helstu skref í greiningu:

1. Læknisskoðun – Meta verki, stirðleika og önnur einkenni.
2. Blóðprufur – Mæla bólgumarkera eins og sökk (ESR) og CRP, sem eru oft hækkuð.
3. Útilokun annarra sjúkdóma – Læknir getur útilokað gigtarsjúkdóma eða sýkingar.
4. Svörun við sterum – Ef einkennin lagast hratt við lágskammta sterameðferð (prednisón), styður það greininguna.

Engin ein rannsókn staðfestir sjúkdóminn, en sambland af einkennum og niðurstöðum prófana leiðir til greiningar.

Helsta lyfið við fjölvöðvagigt er sterar (prednisón) í lágum skömmtum, sem draga hratt úr einkennum.

Meðferð:

• Prednisón (5–20 mg á dag) er fyrsta val. Flestir finna fyrir bata innan nokkurra daga.
• Skammturinn er smám saman minnkaður yfir mánuði eða ár til að forðast aukaverkanir.
• Kalk og D-vítamín eru oft gefin til að vernda beinin gegn beinþynningu af völdum stera.
• Methotrexate eða önnur ónæmisbælandi lyf eru stundum notuð ef sterar duga ekki eða valda aukaverkunum.

Meðferðin tekur oftast 1–2 ár, en sumir þurfa lengri tíma.

Sjúklingar með fjölvöðvagigt geta gert eftirfarandi til að bæta líðan og styðja við meðferð:

• Fylgja lyfjameðferð samkvæmt fyrirmælum læknis.
• Borða hollt með áherslu á kalk og D-vítamín til að styrkja beinin.
• Hreyfa sig reglulega með léttri líkamsrækt og teygjum til að minnka stirðleika.
• Hvíla sig nægilega til að draga úr þreytu.
• Draga úr streitu, t.d. með hugleiðslu eða slökunaraðferðum.
• Forðast reykingar og óhóflega áfengisneyslu, sem geta aukið bólgur og beinþynningu.

Reglulegt eftirlit hjá lækni er mikilvægt til að fylgjast með sjúkdómnum og mögulegum aukaverkunum lyfja.

Horfurnar fyrir sjúklinga með fjölvöðvagigt eru almennt góðar. Flestir ná bata innan 1–2 ára með réttri meðferð, en sumir þurfa lengri tíma.

• Flestir svara vel sterameðferð og finna fyrir mikilli bata innan nokkurra daga.
• Sumir fá bakslag þegar steraskammtur er minnkaður, en hægt er að aðlaga meðferðina eftir þörfum.
• Fylgikvillar geta komið fram, sérstaklega vegna langvarandi steranotkunar (beinþynning, sykursýki o.fl.), en hægt er að draga úr þeim með réttri umönnun.

Með góðu eftirliti og heilbrigðum lífsstíl geta flestir lifað eðlilegu lífi þrátt fyrir sjúkdóminn.