Sjögrens heilkenni er sjálfsofnæmissjúkdómur sem veldur því að ónæmiskerfið ræðst á eigin kirtla, aðallega þá sem framleiða tár og munnvatn. Þetta leiðir til þurrks í augum og munni, en sjúkdómurinn getur einnig haft áhrif á aðra hluta líkamans, eins og liðamót, taugar, húð, lungu, lifur og nýru.

Sjögrens heilkenni er sjálfsofnæmissjúkdómur sem helst greinist hjá konum yfir fertugt (um 90% tilfella). Hann getur komið einn og sér eða í tengslum við aðra sjálfsofnæmissjúkdóma eins og iktsýki og rauða úlfa. Erfðafræðileg tilhneiging og umhverfisþættir, eins og veirusýkingar, geta haft áhrif. Þótt sjúkdómurinn sé algengastur hjá konum, geta karlar og börn einnig fengið hann.

Helstu einkenni:

• Þurr augu – sviði, erting og eins og sandur sé í augunum
• Þurr munnur – erfiðleikar með að kyngja, tal og aukin tannskemmdir
• Þreyta – mikil orkuskerðing og slen
• Liðverkir og vöðvaverkir
• Þroti og stirðleiki í liðum
• Húðþurrkur og útbrot
• Taugaeinkenni – dofi og náladofi í útlimum

Þú ættir að leita til læknis ef þú finnur fyrir viðvarandi þurrki í augum og munni, sérstaklega ef þetta fylgir þreytu, liðverkjum eða öðrum sjálfsofnæmiseinkennum. Einnig er mikilvægt að fá mat læknis ef þú átt erfitt með að kyngja, ert með endurteknar sýkingar í augum eða munni eða finnur fyrir dofa í útlimum. Snemmgreining getur hjálpað til við að stjórna einkennum og koma í veg fyrir fylgikvilla.

Greining á Sjögrens heilkenni byggist á einkennum, sjúkrasögu og ýmsum rannsóknum. Algengustu aðferðirnar eru:

1. Sjúkrasaga og skoðun – Læknir metur þurrk í augum og munni, ásamt öðrum einkennum eins og þreytu og liðverkjum.
2. Blóðprufur – Leitað er að sjálfsmótefnum eins og SSA (Ro) og SSB (La), auk bólgu- og ónæmisþátta.
3. Schirmer próf – Mæld er táramyndun með litlum pappírsstrimlum undir augnlokum.
4. Munnvatnsframleiðslupróf – Metið hversu mikið munnvatn myndast á ákveðnum tíma.
5. Vefjasýni úr munnvatnskirtlum – Smásjárskoðun á sýni úr vör til að kanna bólgubreytingar.
6. Myndrannsóknir – T.d. sialografía eða ómskoðun á munnvatnskirtlum til að meta skemmdir.

Þar sem einkenni Sjögrens geta verið lík öðrum sjúkdómum, getur greining tekið tíma og krafist samvinnu gigtarlækna, augnlækna og tannlækna.

Það er engin lækning til en meðferð beinist að því að lina einkenni og bæta lífsgæði:

• Gervitár og munnvatnsörvandi lyf
• Bólgueyðandi lyf og gigtarlyf
• Sterar eða ónæmisbælandi lyf við alvarlegri tilfellum
• Góður munn- og augnvottunarháttur

Sjögrens getur komið eitt og sér eða í tengslum við aðra gigtsjúkdóma, eins og iktsýki eða rauða úlfa.

Sjúklingar með Sjögrens heilkenni geta gert ýmislegt til að draga úr einkennum og bæta lífsgæði:

• Viðhalda raka

• Nota gervitár og rakagel fyrir augun.
• Drekka nóg af vatni og nota munnvatnsörvandi vörur (t.d. sykurlaust tyggigúmmí eða munnúða).
• Nota rakagjafa innandyra til að minnka þurrk.

• Vernda munnheilsu

• Halda góðri munnhirðu, bursta tennur reglulega og nota munnskol án alkóhóls.
• Fara reglulega til tannlæknis til að fyrirbyggja tannskemmdir.

• Draga úr óþægindum í liðum

• Stunda hóflega hreyfingu eins og göngur eða sund.
• Nota heita bakstra eða verkjalyf eftir þörfum.

• Huga að almennu heilsufari

• Borða hollan og næringarríkan mat til að minnka bólgur.
• Hvílast vel og stjórna streitu, t.d. með hugleiðslu eða slökunaræfingum.
• Forðast reykingar og áfengi, sem geta aukið þurrk.

• Auk þessa er mikilvægt að hafa reglulegt eftirlit hjá lækni og fylgja meðferðaráætlun.

Horfurnar fyrir fólk með Sjögrens heilkenni eru almennt góðar, en sjúkdómurinn er langvinnur og ólæknandi. Flestir lifa eðlilegu lífi með réttri meðhöndlun, en einkennin geta verið mismikil og versnað með tímanum.

Áhrif á lífsgæði

• Flestir geta haldið eðlilegri virkni með lyfjameðferð og lífsstílsbreytingum.
• Sumir fá alvarlegri fylgikvilla, eins og langvinna bólgu í líffærum (lungum, nýrum, taugakerfi).

Eftirlit og meðferð

Reglulegt eftirlit hjá lækni og snemmbær meðferð hjálpar til við að stjórna einkennum og fyrirbyggja fylgikvilla. Með góðri umönnun geta sjúklingar viðhaldið góðum lífsgæðum til langs tíma.